पेइचिङ रिभ्यू – चीनमा सम्भावना र चुनौतीका केही कुरा
- आश्विन २८, २०८१
अन्ना लुइस स्ट्रङ पेसाले एक अमेरिकी पत्रकार र लेखिका हुन् । तर, उनले अमेरिकी समाज र अन्यायमा परेका बालबालिका र मजदुरहरूको पक्षमा गरेको कार्य र सङ्घर्षलाई मनन गर्दा उनलाई पत्रकारको मात्र संज्ञा दिनु अन्याय हुन्छ । न्यायको लागि आवाज उठाउने सिलसिलामा उनी आफ्नो देशको सीमाभित्रमात्र सीमित रहेनन् । बरु रुसको भोल्गामा भोकमरीमा परेकालाई राहत बाँड्न तत्कालीन सोभियत रुसमा पुग्नु, साम्राज्यवादीहरूसँग कष्टप्रद युद्ध गरिरहेका चिनियाँ जनता र क्रान्तिकारी नेताहरूसम्म पुगेर ऐक्यबद्धता जनाउनु, साम्राज्यवादीहरूबाट आक्रान्त हिन्दचीन–क्षेत्रको अवस्थिति बुझ्न भियतनाम, लावस र कम्बोडियाको वास्तविकताका बारेमा संसारलाई सुसूचित गर्नुले उनलाई एक अन्तर्राष्ट्रवादी क्रान्तिकारीको कोटीमा राख्दा न्याय होला ।
बाल्यकाल, पारिवारिक पृष्ठभूमि र शिक्षा
अन्ना अमेरिकाको मध्य भागमा अवस्थित नेब्रेस्का राज्यमा बुबा सिड्ने स्ट्रङ र आमा रुथ ट्रेसीका कोखबाट सन् १८८५ मा जन्मेकी थिइन् । अन्नाका बुबा परिवर्तनवादी धर्म प्रोटेस्टेन्ट इसाई चर्चका एक जिम्मेवार अधिकारी तथा आमा रुथ शिक्षित महिला थिइन् । सिड्नेली समाज सुधारको पक्षमा, कुरीतिका विपक्ष, तल्लो तह र गरिबहरूको न्यायको लागि उनी वकालत गर्ने गर्थिन् । अन्नाका पुर्खा बेलायतमा हुँदा राजतन्त्रविरोधी र सन् १६४० पछि अमेरिकामा बसाइँ सरेपश्चात् त्यहाँको दासप्रथाको विपक्षमा उनी सङ्घर्षरत छन् ।
अन्नाले पेन्सेलभानिया अनि ओहाइको सिनसिनाटिबाट स्कूल र कलेजको पढाइ पूरा गरेर सिकागो विश्वविद्यालयबाट सन् १९०९ मा दर्शनशान्त्रमा विद्यावारिधी गरिन् । जुन बेला उनी २३ वर्षकी थिइन् । प्रोटेस्टेन्ट धर्मका अनुयायी र समाज सुधारप्रति उनको पारिवारको झुकावले अन्नाको समाजलाई हेर्ने दृष्टिकोण फराकिलो हँुदै समाजमा अन्यायमा परेका आवाजविहीनहरूको आवाज बनिदिनुपर्छ र न्यायको पक्षमा उभिनुपर्छ भन्नेमा उनी दृढ थिइन् । उनले अध्ययन गरेको विषय दर्शनशास्त्रले पनि समाजमा देखेका र भोगेका सामाजिक घटनाहरूका विभिन्न आयाम र पक्षलाई मिहीनरूपमा अध्ययन गरी केलाउन सहयोग गर्यो । तत्कालीन समाजमा सानो स्वार्थ समूहले बहुसङ्ख्यक गरिब र निमुखा जनतालाई कसरी शोषण गरिरहेको हुन्छ भन्ने विषयलाई उनले अझ गहिरोसँग बुझिन् ।
अन्ना हुर्केको परिवेश
मानव सभ्यताको इतिहासमा उन्नाइसौँ शताब्दीलाई ‘बलवान शताब्दी’ पनि भनिन्छ । अन्ना जन्मिएको बेला त्यो शताब्दी आफ्नो पछिल्लो अवस्थामा पुगेको थियो । त्यो युग भनेको औद्योगिकीकरण परिपक्व अवस्थामा पुगिसकेको, विज्ञान र प्रविधिको विकासले एकपछि अर्को चमत्कार देखाइरहेको, चिकित्सा, सञ्चार तथा अन्य आधुनिक विकासका क्षेत्रमा नवीनतम आविष्कारहरूको कारण अभूतपूर्व परिवर्तन भइरहेको थियो । परिवर्तनको हिसाबले त्यो एक युगान्तकारी शताब्दी थियो । त्यो शताब्दीमा मानिसले गरेका आविष्कार, परिर्वतन र त्यसले मानव जीवनमा ल्याएको उथलपुथल त्यसभन्दा दस हजार वर्ष पहिले सुरु भएको मानिने मानव सभ्यताको युगमा यस्तो कहिल्यै भएको थिएन । मानव सभ्यताको इतिहासमा उथलपुथल ल्याएको त्यस युगमा सबै कुराहरू सकारात्मकमात्र पक्कै थिएन । समाजलाई आधुनिकीकरणतिर तीव्रगतिमा दोहो¥याएको त्यस युगले तात्कालीन मानव समाजमा रहेको सदियौँ पुरानो सद्भावपूर्ण मानव सम्बन्धलाई नराम्ररी भत्काइरहेको थियो । सामूहिक भावना, मानवीयता, दया, प्रेम र करुणाको ठाउँ व्यक्तिगत लाभ, लोभ, लालच, शोषणजस्ता खराब कुराले लिँदै थियो । बालश्रम शोषण पराकाष्ठमा पुग्नु, कारखानाका मजदुरहरूप्रति हुने चरम शोषणका कारण मजदुर र मिल–मालिकका बिच हुने भिडन्तले कहिलेकाहीँ अवस्था हिंसात्मक हुन्थ्यो ।
त्यतिबेला अन्नाले समाजलाई राम्ररी नियाल्दै गर्दा कारखाना मालिकहरूले मजदुरमाथि गर्ने शोषण र बालश्रम शोषणलाई न्यायोचित देखेनन् । त्यसैले उनी यस्ता शोषणको विरोधमा दृढ भई उभिन् । संयुक्त राज्य अमेरिकाको शिक्षा कार्यालयमा कार्यरत हुँदा उनले राष्ट्रिय बालश्रम समितिमा रही बाल कल्याणका क्षेत्रमा धेरै काम गरिन् । सन् १९१४ अथवा युरोपमा पहिलो विश्वयुद्ध सुरु भएताका बालश्रम शोषणको विरोधमा उनले विभिन्न अभियान पनि चलाइन् । ती अभियानका सिलसिलामा उनी अमेरिकाको अधिकांश महŒवपूर्ण स्थानहरूमा तथा विदेशमा समेत पुगेकी थिइन् । यस्तो अभियानमा बालश्रम शोषणसँग सम्बन्धित प्रदर्शन पनि थियो । सियाटल सहरमा प्रदर्शनी हुँदा दिनमा ४० हजार मानिसले अवलोकन गरेका थिए ।
तत्कालीन समयमा तीव्ररूपमा समाजको हरेक पक्षमा भइरहेको परिवर्तन, मजदुर, बालबालिका र निमुखामाथि भइरहेको शोषण, अन्याय तथा अरु असमानताबारे भइरहेको धेरै समय अगाडिदेखि नै विभिन्न दार्शनिक र चिन्तकहरूले चिन्ता व्यक्त गर्दै नआएका होइनन् । यही १९ औँ शताब्दीका महान् दार्शनिक, क्रान्तिकारी एवं चिन्तक कार्ल माक्र्स र एङ्गेल्सले समाजको विषद् अध्ययन गरेर यस्ता खराब कुराबाट पार पाउन समतामूलक र शोषणरहित समाजको स्थापनाका लागि वैज्ञानिक समाजवादको स्थापना कसरी गर्न सकिन्छ भनेर दुनियाँलाई बाटो देखाइसकेको थियो । यही दर्शनबाट प्रभावित भएर समाजमा आफूले प्रत्यक्ष भोगेको र देखेको गरिबी र असमानता र तल्लोवर्गका कामदारवर्गले पाएको दुःखको कारण पुँजीवादी बन्दोबस्त नै हो भन्ने निष्र्कषमा अन्ना पुगिसकेकी थिइन् । त्यसैले, ‘एभरेती हत्याकाण्ड’ को स्वतन्त्र अनुसन्धान गर्न अनुसन्धानकर्ताको रूपमा नियुक्त गर्दा उनी स्वतन्त्र रहन नसकी मजदुरहरूको पक्षमा उभिइन् । उनले ‘कम्युनिस्ट’ भएको आरोप खेपिन् र विद्यालयको बोर्डमा उनी अरु सहकर्मीसँग अलग्ग भइन् । यो घटनाको करिब एक वर्षपछि सन् १९१७ अप्रिलमा अमेरिकी सरकारले पहिलो विश्वयुद्धमा मित्र राष्ट्रहरूको पक्षमा भाग लिने घोषणाको अन्नाले खुलेर विरोध जनाइन् र उनी यतिबेलासम्ममा मजदुर सङ्गठन ओब्लीजसँग
(IWW=Industrial Workers of the World, यस सस्था र संस्थासँग आबद्ध मजदुरहरूलाई छोटकरीमा ओब्लीज् भनिन्थ्यो ।) आधिकारीकरूपमा आबद्ध भइसकेकी थिइन् । ओब्लीजसँग उनको आबद्धताले उनलाई विद्यालयको बोर्डमा रहेर कार्य गर्न असहज हुँदै गयो । त्यसैले ओब्लीजले पनि युद्धको विरोध ग¥यो । यही निहँुमा मजदुरहरूको पक्राउ र गिरफ्तार हुन थाल्यो ।
विद्यालयको बोर्डमा काम गर्न असहज भएपछि उनीले सन् १९१८ देखि ‘सियाटल युनियन रेकर्ड’ नामक मजदुर पत्रिकामा आबद्ध भइन् र सन् १९२१ सम्म कार्य गरिन् । सन् १९१९ मा सियाटलमै उनले विशाल मजदुर हडतालको आयोजना गरी चार दिनसम्म शान्तिपूर्णरूपमा सहर बन्द गरिन् । यति बेलासम्ममा उनलाई देशमा बसेर कार्य गर्न परिस्थिति सहज त पक्कै भएन होला ! उनलाई कुनै देशमा समाजवाद लागु भइरहेको अध्ययन गर्ने हुटहुटी चल्यो सायद । साथीभाइको सल्लाहमा उनी ‘अमेरिकी मित्र सेवा समितिका’ संवाददाताको रूपमा कार्य गर्न पोल्यान्ड हुँदै रुस पुगिन् । सोभियत रुसको भोल्गामा भएको भोकमरीमा परेका पीडितहरूलाई पहिलो विदेशी राहत सामग्री वितरण गर्न उनी त्यहाँ पुगेकी थिइन् ।
सोभियत रुसको समाजवादी बन्दोबस्तबाट प्रभावित
समाजवादी व्यवस्था व्यवहारमा लागु भइरहेको अध्ययन गर्ने हुटहुटीले तात्कालीन सोभियत सङ्घमा अन्ना सन् १९२१ मा पुगिन् र १९४० सम्म रहिन् । मूलतः रुसमा रहँदा उनले विभिन्न पत्रकारितासँग सम्बन्धित संस्था जस्तै – अन्तर्राष्ट्रिय समाचार सस्थासँग आबद्ध रही पत्रकारको रूपमा काम गरिन् । समाजवादी बन्दोबस्तमा योजनाबद्धरूपमा कार्य भइरहेको बारेमा आफ्नो देश अमेरिकामा जानकारी गराउन विभिन्न पत्रपत्रिकामा लेखिन् र सन् १९२५ मा अमेरिका पनि फर्किन् । सन् १९३० मा उनी पुनः रुसमा पुगिन् र मस्कोमा पहिलो अङ्ग्रेजी भाषाको अखबार ‘मस्को समाचार’ (मस्को न्युज) को प्रकाशनको लागि कार्यरत रहिन् । एक वर्षपछि सन् १९३१ मा तिनले जो शुविन नामक रुसीसँग विवाह गरिन् । जो पेसाले कृषिविज्ञ तथा पत्रकार थिए । एकताका उनी सोभियत सरकारमा कृषि मन्त्री नै थिए । जो कम्युनिस्ट इन्टरनेसनलका अमेरिकी कम्युनिस्ट पार्टीका प्रतिनिधिसमेत थिए । सन् १९४२ मा फोक्सोको खराबीले मृत्यु भएका जोलाई हत्या गरिएको आशङ्का गरिन्छ ।
रुसमा रहँदा अन्नाले युक्रेन, साइबेरिया, उज्बेकिस्तानदेखि अन्य धेरै सहर र क्षेत्रको अध्ययन भ्रमण गरिन् । सोभियत समाजवादी व्यवस्थाको बारेमा उनले लेखेरै तथा विभिन्न प्रवचनमार्फत धेरै प्रचारप्रसारसमेत गरिन् । जनताको तल्लो तहमा पुगेर मजदुर किसानहरूसँग भलाकुसारी गरी रुसी समाज र समाजवादी व्यवस्थाबारे तथ्य तथ्याङ्क अभिलेख गरिन् । रुसको समाजवादी व्यवस्थाको विरोधमा हुने गरेका गतिविधिको बारेमा उनी सचेत गराउँदै रुसको पक्षमा उभिन् । आफ्नै देश अमेरिकी भूमिमा सन् १९२९ देखि सुरु भएको बृहत् आर्थिक मन्दीले समाजमा देखिएको बेरोजगारी, गरिबी, अव्यवस्था र अराजकतालाई उनले सोभियत रुसमा व्यवस्थित र योजनाबद्धरूपमा आर्थिक विकासका कार्यहरू भइरहेकोसँग दाँजिन् र समाजमा देखिने गरिबी, शोषण र अव्यवस्था निराकरणको उपाय समाजवादी बन्दोबस्तमा नै उनले दखिन् । रुसमा रहँदा तिनले स्तालिन, भ्याचेस्लाभ, मोलोतोभलगायत धेरै उच्च ओहदाका व्यक्तित्वहरूसँग भलाकुसारी गरिन् ।
के हो ‘एभरेट हत्याकाण्ड’ ?
अमेरिकाको वासिङ्टन राज्यको एभरेट सहरमा चर्को मजदुर आन्दोलनहरू भइरहेको थियो । मजदुर र मिल मालिक, सङ्गठित मजदुरहरूको सङ्गठन ‘विश्व औद्योगिक कामदार सङ्घ’ बिच धेरै साना ठुला द्वन्द्वहरू भइरहेका थिए । यसैबिच ५ नोभेम्बर सन् १९१६ आइतबारको दिन करिब ३०० जना मजदुरहरू एभरेट सहरको किनारमा पुगी सडक प्रदर्शन गर्ने योजनाअनुसार दुईवटा सानाजहाज (स्टीमर) मा आइपुग्छन् । उनीहरूको योजनाअनुसार वाक् स्वतन्त्रताको उपयोग गरी सडक प्रदर्शन गर्ने थियो । तर उनीहरूलाई रोक्न जहाजबाटै फर्काउने योजना मिल मालिक र स्थानीय सरकारी अधिकारिहरूको थियो । यसका लागि मिल मालिकहरूले करिब २०० को हाराहारीमा गुण्डाहरू परिचालन गरी त्यस प्रदर्शनलाई बिथोल्न गोली चलाउँदा ६/७ जना आन्दोलनकारीको हत्या हुन्छ । यस हत्याकाण्डको दिनलाई ‘ब्लडि सन्डे’ पनि भनिन्छ । सोही घटनाका बारेमा एक अनुसन्धानात्मक स्वतन्त्र रिपोर्ट तयार गर्न दि न्युयोर्क इभिनिङ पोस्टले अन्नालाई स्वतन्त्र पत्रकारको रूपमा जिम्मा लगाउँछ । तर उनको प्रतिवेदन मजदुरको पक्षमा देखिँदा उनी विवादमा परिन् । एभरेट् हत्याकाण्डको रूपमा चिनिने यस घटना अमेरिकाको मजदुर आन्दोलनमा निकै दुःखद मानिन्छ र बेला बेलामा विभिन्न कार्यक्रमहरू गरी मजदुरहरू यसको सस्मरण गर्छन् ।
Leave a Reply