भर्खरै :

बालबालिकालाई उच्च प्राथमिकता दिनेतर्फ समाज अग्रसर हुनु सकारात्मक

बालबालिकालाई उच्च प्राथमिकता दिनेतर्फ समाज अग्रसर हुनु सकारात्मक

यस बाल विकास स्कूलको ३६ औँ वार्षिकोत्सवमा अभिभावक मित्रहरूसँग यसरी बृहत् भेटघाट गर्न पाउँदा ज्यादै खुसी छु । आजको यो दिन बालबालिकाहरूको दिन हो । आजको यो दिन अभिभावकहरूको दिन हो । आजको यो दिन शिक्षिकाहरूको दिन हो । आज एउटा उत्सवको दिन हो । यो बृहत् संयुक्त कक्षा पनि हो । यो बृहत् सामूहिक परीक्षा पनि हो । रमाउँदै यो कक्षामा बस्नेछौँ । खुसीपूर्वक यो परीक्षा दिनेछौँ । यो महत्वपूर्ण अवसरमा केही विगतको स्मरण, केही वर्तमान र भविष्यको छलफल गर्नु सान्दर्भिक ठान्दछु ।
एक समय थियो, स्कूल जाने हाम्रा केटाकेटीसँग पोशाक हुँदैनथ्यो । जसोतसो झुत्रैले भए पनि आङसम्म ढाकेर हिँड्थे केटाकेटी ! लाज छोप्न धौधौ पथ्र्यो ! खुट्टामा जुत्ता हुँदैनथ्यो, मोजा त परको कुरा ! झोला हुँदैनथ्यो ! पुस्तक, कापीकलम हुँदैनथ्यो । नुहाउन साबुन हुँदैनथ्यो ! पढ्न घरमा बत्ती हुँदैनथ्यो ! परीक्षा दिनसमेत समय हुँदैनथ्यो ! दिउँसो खाजा खान खानेकुरा हुँदैनथ्यो ! मानिसका बच्चाबच्ची भन्न पनि मुस्किल पथ्र्यो ! विद्यार्थी भन्नु त नाममात्र थियो ! विद्यालय भन्नु पनि नाममात्रै थियो ! यो एकादेशको कथा होइन ! यो कुनै दूरदराजको कथा पनि होइन ! राजधानी छेवैको यही समाजको आजभन्दा ५०, ६० वर्ष अगाडिको यथार्थ हो ! हाम्रा अग्रजहरूको जीवनकालको भोगाइ हो ।
त्यस स्थितिको अन्त्य गर्ने हाम्रा अगुवाहरूले सङ्कल्प गर्नुभयो । समाज परिवर्तनका निम्ति एउटा बलियो इन्जिनको आवश्यकता पथ्र्यो । १८, १९ सालतिर त्यो इन्जिन बनाउन पार्टपुर्जा सङ्कलन सुरु भयो । १२, १३ वर्ष लगाएर ३१ सालतिर परिवर्तनको इन्जिन तयार भयो । तत्पश्चात्, समाज चलायमान बन्यो । हाम्रो समाजले गति लिन थाल्यो । त्यही क्रममा इन्जिनको एउटा महत्वपूर्ण पार्टपुर्जाभँैm यो विद्यालयको पनि स्थापना भयो । ठाउँ ठाउँमा अरु धेरै विद्यालय स्थापना भए । हाम्रो समाज एक हिसाबले आर्थिक, शैक्षिक, सामाजिक र राजनीतिक मोटरजडित साइकलभैmँ अगाडि बढ्यो । देशभित्र र बाहिरका संवेदनशीलहरू, राजनीतिक पर्यवेक्षकहरू तथा समाज विकासका अध्येताहरूले यहाँ ‘क्रान्ति अगाडि क्रान्ति’ को अनुभव गर्न थाले । आज हाम्रा अग्रजहरूको सङ्घर्ष तथा तपस्याको उपलब्धि चारैतिर अनुभव गरिँदै छ । सफलताको सुगन्ध टाढा टाढासम्म पुग्दै छ ।
५०, ६० वर्षअगाडिको स्थितिको ठीकविपरीत बालबालिकालाई उच्च प्राथमिकता दिनेतर्पm हाम्रो समाज विस्तारै अगाडि बढ्दै छ । नयाँ पुस्ताका निम्ति राम्राराम्रा शिक्षालयको बन्दोबस्त हुँदै छ । शिशुस्याहारदेखि उच्च शिक्षासम्मको बन्दोबस्त यहीँ हुँदै छ । देशवासीका सन्तान आफ्नै ठान्ने विराट सोचबमोजिम हाम्रो भक्तपुर हिँड्दै छ । यहाँ सबैभन्दा राम्रो चिज बालबालिकालाई भन्ने सोचको क्रमशः विकास हुँदै छ । सन्तानको उचित लालनपालन तथा हुर्काई अभिभावकको पहिलो सरोकारको विषय बन्दै छ । आफ्नो व्यस्त दैनिक कार्यतालिकाको यथोचित बन्दोबस्त मिलाउँदै हरेक दिनको एउटा निश्चित समय बालबच्चालाई दिने भावना तथा संस्कारको विकास हुँदै छ । यसलाई हाम्रो समाजको आशाको किरण तथा उज्यालो पक्ष मान्न सकिन्छ । हाम्रो सोचाइको शैली एवम् जीवनशैलीमा आइरहेको यो सकारात्मक परिवर्तन हो ।
बालबालिकाको शिक्षादीक्षा, चौतर्फी विकास तथा असल हुर्काइ र त्यस प्रक्रियामा अभिभावक, शिक्षकशिक्षिका अर्थात् घरपरिवार र विद्यालयको भूमिकाबारे छलफलका निम्ति यहाँहरूसमक्ष थप केही कुरा राख्ने अनुमति चाहन्छु ।
१) हाम्रा नानीबाबुहरूलाई राम्रो बनाउने हामी सबैकै साझा चाहना हो । त्यसको निम्ति हाम्रो साझा प्रयास पनि उत्तिकै आवश्यक हुन्छ भन्नेबारे हाम्रो सहमति आवश्यक हुनु स्वाभाविक हो । अभिभावक र शिक्षकबिच समन्वय, सहकार्य तथा आपसी सहयोग बालबालिकाको विकासमा अनिवार्य हुन्छ । अभिभावक शिक्षक सिद्धहस्त कालिगड बनेको खण्डमा अनुपम कलाकृति निर्माण सम्भव हुनेछ । केवल सुन्दर कलाकृतिको चाहनामात्र पर्याप्त हुँदैन ।
२) घरपरिवार र विद्यालयबिच दूरी नहुनु नै बालबालिकाको विकासको पहिलो ढोका खुल्नु हो । घरपरिवारमै बेमेल भए बालबच्चाको विकासमा नकारात्मक प्रभाव पर्नु अनौठो भएन ! घर र विद्यालय एउटै चुम्बकका दुई धु्रव बनेको खण्डमा बालबालिका त्यसका सिकार बन्नेछन् । तसर्थ, हरेक असमझदारीमा बेलैमा अन्तरसंवाद आवश्यक हुन्छ । आपसी विश्वास तथा आदानप्रदानको माध्यमबाट बालबच्चाको हुर्काइमा सकारात्मक परिवर्तनहरू ल्याउन सम्भव हुनेछ । रोग लाग्दा जसरी अस्पताल र डाक्टर भेट्न जान्छौँ त्यसरी नै बालबच्चामा केही समस्या सुरु हुँदा शिक्षक र स्कूलमा जानु मनासिब हुन्छ । स्कूलले अभिभावकसँग सरसल्लाह गर्नु उपयुक्त हुन्छ । बालबच्चाको समस्याबारे अन्यत्र बोल्नु कसैको निम्ति पनि फाइदाजनक हुँदैन ।
३) हाम्रा नानीबाबुहरू राम्रा बनाउने हो भने सर्वप्रथम उचित वातावरण तयार गर्नतिर हाम्रो यथोचित ध्यान जान आवश्यक छ । सुरक्षित वातावरण पहिलो आवश्यकता हो भने सफा, स्वस्थ तथा सुरम्य वातावरण अर्को महत्वपूर्ण पक्ष हो । सिकाइ सम्भव बनाउने मात्र नभई सिकाइलाई छिटो, छरितो, रमाइलो बनाउने चिजबिजको उपलब्धता एवम् प्रयोग वातावरणकै अभिन्न अङ्ग हो । आधुनिक खेलौना तथा वस्तुले मात्रै शैक्षिक, बौद्धिक विकासमा टेवा पु¥याउँछ भन्ने भ्रम हटाई हाम्रा मौलिक, परम्परागत, वरपर उपलब्ध, आपैmँले निमार्ण गरेका आदि चिजबिजमार्पmत पनि बालबालिकाको चौतर्फी विकासको गतिलाई तीव्रता दिन सम्भव हुनेमा शङ्का नहोला !
४) नेपाली बालबच्चाको हुर्काइमा पनि नेपालीपन नै झल्कियोस्, कुनै पश्चिमा या विदेशी शैलीको नक्कलबाजी नहोस् भन्नेतर्पm ध्यान पु¥याउन सकिए हामीलाई बेग्लै आनन्द र आत्मसन्तुष्टिको आभास मिल्ने निश्चत छ । हाम्रा बालबच्चा सुरुदेखि नै यसरी हुर्किऊन् कि तिनीहरूको मनमस्तिष्कमा जन्मभूमि होस् र मातृभूमिले सदासर्वदा गर्व गर्नलायक बनून् । कुनै पनि बालबालिकाको चौतर्फी विकासबारे निर्णय धेरै हदसम्म उसले पाउने वातावरणले गर्दछ ।
५) बालबालिकालाई मुखले बोलेर दिइएका निर्देशन या दबाबभन्दा पनि उसको अगाडि गरेर देखाइएका कुराको बढ्ता प्रभाव हुन्छ । तसर्थ, सिकाइमा प्रक्रियामा क्रियाकलाप, अभ्यास तथा प्रयोगविधिको बेग्लै महत्व हुन्छ । बालबच्चा आपैmँलाई अनुभव हासिल गर्न दिनु सिकाइ प्रक्रियाको विशिष्ट पक्ष हो । यस विषयमा हामी सबैले हरबखत उचित ध्यान पु¥याउन आवश्यक छ । खेलविधि शिक्षण सिकाइको सबैभन्दा प्रभावकारी विधि बनेको हामी सबैलाई अवगत नै छ । यो विधि घरमा, विद्यालयमा र बाहिर सँगसँगै लान आवश्यक छ । हरेक खेल सिकाइ र हरेक सिकाइ खेल बनाउन सके बालबालिकाको हुर्काइ तीव्र हुनेछ । यो यथार्थलाई आँखा चिम्लिनु सरासर गलत हुन्छ ।
६) हाम्रा नानीबाबुहरूलाई शैक्षिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक हिसाबले अझ माथि उठाउन तथा परिवार र समाजको असल सदस्य बनाउन घरपरिवार, विद्यालय र समाजले पनि महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरे या आ—आफ्नो ठाउँबाट जिम्मेवारी पूरा गरे सुनमा सुगन्ध हुनेछ । यीमध्ये कुनै एकको उदासिनता या अलगावले बालबालिकाको विकासमा नकारात्मक असर गर्दछ । एकआपसमा दोषारोपण त आत्मघाती नै हुन्छ ।
७) हाम्रो शरीरको कुनै भागमा इन्फेक्सन या सङ्क्रमण भयो भने हाम्रो सिङ्गो शरीरले मिलेर लड्छ र सङ्क्रमणमुक्त अर्थात् स्वस्थ हुन्छ । सानो सङ्क्रमणलाई बेलैमा ध्यान नपु¥याए त्यो पैmलिन्छ. जोखिम निकै बढ्छ र अनेक समस्याको कारण बन्न पुग्छ । शरीरको कुनै अङ्गको समस्या समयमै उपचार गर्ने प्रयास नगरे लामो अवधिपछि त्यो अर्बुद रोगमा परिणत हुने सम्भावना रहन्छ । हाम्रो समाज पनि एउटा जीवित प्राणीभैmँ हो । समाजका रोग तथा समस्यासँग हामी सबै मिलेर बेलैमा जुझ्नुपर्छ र स्वस्थ बनाउनुपर्छ । हामीले साझा प्रयास गरेको खण्डमा कुनै पनि समस्याले अर्बुदको रूप धारण गर्नेछैन ।
८) आजको सामाजिक परिवेशमा हामी सबैले केवल आफ्ना एकदुई सन्तान राम्रा बनाउने या अगाडि बढाउने विचार त्यागेर समग्रमा समाजका सबै बालबच्चाबारे सोचविचार पु¥याउने फराकिलो संस्कार विकास गर्न आवश्यक छ । तब, हामीले निराश बन्नुपर्ने छैन । समाजकै बालबच्चाहरू राम्रा बनेको खण्डमा स्वतः हाम्रा छोराछोरी राम्रा बन्नेछन् । एक्लो दौडमा जित्ने मानसिकताले कसैको हित गर्दैन । साथै, मुहान सफा राख्नुपर्नेबारे विमति नहोला ¤ राम्राराम्रा शिशुस्याहार, बालोद्यान, स्कूल, कलेज, शिक्षक, पुस्तकालय आदि आवश्यक हुनुको कारण यही नै हो ।
९) शिक्षकशिक्षिका स्वयम्ले नियमित लेख्न र पढ्न आवश्यक छ । शिक्षकशिक्षिका अध्ययनशील तथा सिर्जनशील भए त्यसको छाप जरुर विद्यार्थीमा पर्नेछ । दोस्रो अभिभावक मानिने शिक्षकशिक्षिकाहरूको भूमिकालाई कम आँक्न मिल्दैन । साथै, शिक्षक सक्रिय भए विद्यार्थी कहिल्यै अल्छि हुँदैनन् । शिक्षक सिर्जनशील भए विद्यार्थीको प्रतिभा हराउँदैन या ओइलाउँदैन बरु सजिलै जग्मगाउँछ । शिक्षिकाको हाँसोमा सयौँ बालबालिकालाई खुसी तुल्याउने र प्रेरणा दिने तागत हुन्छ । बालबालिकाको निम्ति शिक्षकशिक्षिका साथी, संरक्षक, पथप्रदर्शक मात्र होइन ‘रोलमोडल’ हुन् । शिक्षकशिक्षिकाहरूले बालबालिकाहरूलाई जीवनमा कहिल्यै नबिर्सिने प्रभाव दिन सक्छन् । जथा शिक्षक तथा विद्यार्थी भन्नु गलत नहोला !
१०) आमा र बाबाहरूले नियमित लेखनपठन कार्यलगायत रचनात्मकतामा लाग्न आवश्यक भएको बारे व्यापक छलफल चल्दै छ । “तिमी मलाई असल आमा देऊ म तिमीलाई असल देश दिन्छु ।” यो पुरानो भनाइको सान्दर्भिकता आज झन् बढेको छ । गहिराइसम्म पुगेर त्यस भनाइलाई बुझ्न सकेको खण्डमा सबैको निम्ति श्रेयष्कर होला ! आमा र बाबाहरू नै लेखन तथा पठनसंस्कृतिका बाहक बनेको दिन केटाकेटीहरूमा सकारात्मक प्रभाव पर्ने निश्चित छ । केटाकेटीका प्रथम गुरु आमाबुबा हुन् भन्नेबारे धेरै सहमत छन् । परिवर्तन आपूmबाट थाल्नु र उदाहरण आपैmँ बनेर देखाउनुको बेग्लै महत्ता हुन्छ । आमाबुबा शिक्षकझैँ र शिक्षकहरू आमाबुबाझैँ बन्न सके कलिला नानीबाबुहरू उत्साहित हुनेछन् र मनोबल बलियो हुनेछ । आमाबाबाको रचनात्मक गतिविधिमा सक्रियताको सिको अरु कसैले भन्दा पहिला बालबच्चाले नै गर्ने अनुसन्धानले प्रमाणित गरेको यथार्थ हो ।
यी केही विषयमा यहाँहरू सम्पूर्णको ध्यानाकर्षण गर्दै पुनः यस विद्यालयको ३६ औँ वार्षिकोत्सवको उपलक्ष्यमा हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्दछु ।

(नेमकिपाका केन्द्रीय सदस्य तथा बागमती प्रदेश सभा सदस्य सुरेन्द्रराज गोसाईले माघ २० गते भएको बाल विकास स्कूलको ३६ औँ वार्षिकोत्सव समारोहमा व्यक्त विचार ।)

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *