यसरी रचियो ‘प्रतिबन्धित’ गीत

‘माछी मार्न जाउँ है दाजै कालापानीमा’
माछी मार्न जाउँ है दाजै कालापानीमा,
माछी मार्न जाउँ है दाजै कालापानीमा,
छेकीवारि दुवाली महाकालीमा,
माछी मार्न जाउँ है दाजै कालापानीमा ।
भारतले हालै सार्वजनिक गरेको नयाँ नक्सामा नेपालको कालापानी क्षेत्र भारतीय भूभागमा पारिएपछि यो गीत फेरि एकपटक चर्चामा छ ।
विधान श्रेष्ठ, रीता उपाध्याय र जे पापीले गाएको यो गीतमा भौगोलिक हिसाबले सानो राष्ट्र नेपालको पीडाको चित्रण गरिएको छ ।
उक्त गीतले चारैतिरबाट नेपालको सीमामाथि भइरहेको अतिक्रमणको चित्रण गर्न खोजेको रचनाकार तथा सङ्गीतकार विजय श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
२०५५/५६ सालतिर सार्वजनिक भएको सो गीत केही समयपछि नै सरकारी सञ्चारमाध्यममा नबजाउन निर्देशन दिइएको हुनसक्ने रचनाकार श्रेष्ठको दाबी छ ।
यसरी बन्यो गीत
राष्ट्रिय भावनाले ओतप्रोत उक्त गीतको रचनामा टेलिभिजनकर्मी भूषण दाहालको हात रहेको श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
सुनसरीको इनरूवाका रचनाकार श्रेष्ठ भन्नुहुन्छ, “कालापानीको विषयमा गीत नभएको भनेर छोरा विधानसँग कुरा गरेका रहेछन् । त्यो कुरा मलाई विधानले सुनायो ।”
“गीतै लेख्छु भन्ने त सोचेको थिइन तर मनमा कहीँ कतै गडेको थियो । पछि गीतकै रूपमा फुर्दै गयो ।”
“यसमा मेरो फरक वा विशेष सोच थिएन । यी शब्द मनबाट आएका हुन् ।”
श्रेष्ठका अनुसार आफ्नै घरको कोठामा छिर्दै गर्दा ‘माछी मार्न जाउँ है दाजै कालापानीमा” बोल फुरेको हो । स्थायी भेटिएपछि त्यसकै आधारमा अन्तरा भर्दै गएको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
‘छेकी वारि दुवाली महाकालीमा’ जस्ता गीतका केही अंश भने लोकभाकाबाट लिइएको हो ।
कालापानी वा अन्य सीमा नाकाका बारेमा धेरै जानकारी नभए पनि आफूलाई नेपाल कहिल्यै पनि कसैको अधीनमा नरहेको राष्ट्र भएको थाहा भएकै आधारमा गीतले स्वरूप लिँदै गएको श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
उहाँ बताउनुहुन्छ, “त्यसैकारण गीतमा उल्लेख गरिएको कालापानी शब्द खासमा सङ्केत हो ।”
पारिवारिक पृष्ठभूमि
राष्ट्रिय भावनाका गीत लेखेका श्रेष्ठ पारिवारिक वातावरणका कारण आफूमा राजनीतिक चेत रहेको बताउनुहुन्छ ।
उहाँका बुबा दिलबहादुर श्रेष्ठ पञ्चायतकालमा गृहमन्त्री हुनुहुन्थ्यो । परिवारका अन्य सदस्य पनि मन्त्री रहेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
“राष्ट्रिय भाव भित्रैबाट गढेर होला देशभित्रै बाट घेरामा पर्दै गएको छ भन्ने मेरो बुझाइ थियो । त्यो बुझाइको पाटा गीतबाट बाहिरियो”, श्रेष्ठले भन्नुभयो ।
“बनको काँडाले कहिले नि कोरेन फलामे काँडाको तार अहिले”
गीतमा भएको यी शब्द त्यसबेला समाचारमा भारतीय सैनिकले कालापानीमा तारबार गरेको भन्ने कुरा पढेको आधारमा लेखेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
प्रतिबन्ध ?
श्रेष्ठका अनुसार उक्त गीतका शब्दले सर्वसाधारण नेपालीको मन छुन सफल भयो ।
नेपालीहरूले सङ्गीत, भावना र लयमा पनि आफ्नो शैली र राष्ट्रियताको भाव पाएकाले गीत हालसम्म रूचाइएको उहाँको बुझाइ छ ।
तर, गीत सार्वजनिक भएको केही समयपछि सरकारी सञ्चारमाध्यमका बज्न छोड्यो । त्यसको कारण के थियो भन्ने प्रश्नको स्पष्ट उत्तर श्रेष्ठसँग छैन ।
उहाँका अन्य केही गीत प्रतिबन्धमा परेका छन् । “ए छोरा, तिमीहरू हुँदाहुँदै म कसरी घेरामा” बोलको गीत पनि प्रतिबन्धमा परेको उहाँको दाबी छ ।
उहाँ भन्नुहुन्छ, “रमाइलो कुरो के छ भने नेपालको राष्ट्रियताविरूद्ध तपाईँ जे पनि बोल्न पाउनु हुन्छ । तर नेपालको पक्षमा बोल्न भने प्रतिबन्ध छ । त्यसैले मेरो गीतमाथि प्रतिबन्ध लगाइएको होला ।”
–बीबीसी नेपाली सेवा