ग्लोबल साउथ नयाँ भूराजनीतिक युगको बिहानी

“ग्लोबल साउथ” शब्दले एसिया, अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका र ओशिनियाका राष्ट्रहरूको सामूहिक पहिचानलाई जनाउँछ जसले उपनिवेश, शोषण र अल्पविकासको इतिहास साझा गर्दछ । सांस्कृतिक विविधता र प्राकृतिक स्रोतसाधनले भरिपूर्ण यी देशहरू लामो समयदेखि पश्चिमाहरूको प्रभुत्वमा रहेको विश्वव्यापी संरचनाले सीमान्तकृत भएका छन् ।
हालैका दशकहरूमा, ग्लोबल साउथ एक शक्तिशाली आर्थिक र राजनीतिक गठबन्धनको रूपमा उभिएको छ । विश्वको ७० प्रतिशतभन्दा बढी जनसङ्ख्या र विश्वको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको ४० प्रतिशतभन्दा बढी भएका यी राष्ट्रहरूको सामूहिक शक्ति निर्विवाद छ । ऐतिहासिक अन्याय र गरिबी र अस्थिरतालाई निरन्तरता दिन पश्चिमाहरूको भूमिकाको बारेमा उनीहरूको जनसङ्ख्यामा बढ्दो जागरूकताले आत्मनिर्भरता, समान स्रोत वितरण र अन्तर्राष्ट्रिय समानताको वकालत गर्ने आन्दोलनहरूलाई उत्प्रेरित गरेको छ ।
यो रूपान्तरण ब्रिक्स (ब्राजिल, रूस, भारत, चीन, दक्षिण अफ्रिका), आसियान र साङ्घाई सहयोग सङ्गठन (एससीसी) जस्ता सङ्गठनहरूको गठनद्वारा भएको हो । यी सङ्गठनहरूले पश्चिमी वर्चस्वलाई चुनौती दिने र ग्लोबल साउथभित्र सहयोग बढाउने सामूहिक इच्छालाई सङ्गेत गर्छ । दक्षिण–दक्षिण व्यापार, जुन २००७ मा २.३ ट्रिलियन अमेरिकी डलरबाट २०२३ मा ५.६ ट्रिलियन डलरमा वृद्धि भयो, यो परिवर्तनको प्रमाण हो ।
ग्लोबल साउथको महत्व यसको विशाल स्रोत, युवा जनसङ्ख्या र आर्थिक वृद्धिको सम्भावनामा निहित छ । परम्परागत पश्चिमी शक्तिहरू आन्तरिक चुनौतीहरूसँग जुधिरहेका बेला ग्लोबल साउथ जगमगाइरहेको छ । यी राष्ट्रहरू जलवायु परिवर्तन, ऊर्जा सुरक्षा र गरिबी उन्मूलनजस्ता विश्वव्यापी मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्न प्रमुख खेलाडी बनेका छन् ।
उदाहरणका लागि, जलवायु परिवर्तनबाट असमान रूपमा प्रभावित भए तापनि, ग्लोबल साउथका देशहरूले दिगो समाधानहरूको अग्रगामी गरिरहेका छन् । अफ्रिका सौर्य बेल्ट कार्यक्रम र चीनको नेतृत्वमा हरित ऊर्जा परियोजनाहरूले ऊर्जा स्वतन्त्रता र आर्थिक उत्थानका लागि नवीकरणीय स्रोतहरू प्रयोग गर्ने प्रयासहरूको उदाहरण दिन्छ ।

ग्लोबल साउथमा चीनको भूमिका
विश्वको सबैभन्दा ठुलो विकासशील राष्ट्रको रूपमा चीनले ग्लोबल साउथको आकाङ्क्षालाई मूर्त रूप दिन्छ र बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) जस्ता रणनीतिक पहलहरूमार्फत सक्रिय रूपमा सहयोगी विकासलाई बढावा दिइरहेको छ ।
पाकिस्तानको कारोट जलविद्युत परियोजना र केन्याको सोलार प्लान्टजस्ता महत्वपूर्ण पूर्वाधारमा चीनको लगानीले लाखौँको जीवनस्तरमा प्रत्यक्ष सुधार गरेको छ । चिनियाँलगानीद्वारा समर्थित अफ्रिकी महाद्वीपीय स्वतन्त्र व्यापार क्षेत्रले अफ्रिकाको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनलाई २०३५ सम्ममा ४५० बिलियन डलरसम्ममा पु¥याउने र लाखौँलाई गरिबीबाट बाहिर निकाल्ने तयारी गरेको छ ।
हरित विकासको लागि चीनको प्रतिबद्धता अफ्रिकामा “ग्रेट ग्रीन वाल” पहल र शेन्जेनमा सार्वजनिक यातायातको विद्युतीकरणजस्ता परियोजनाहरूमा स्पष्ट छ । यी पहलहरूले दिगो प्रगतिको लागि चीनको समर्पण देखाउँछन् र अन्य विश्वव्यापी दक्षिण राष्ट्रहरूको लागि नमुनाको रूपमा सेवा गर्छन् ।
चीनको दृष्टिकोण मानव जातिको साझा भविष्य भएको समुदायको दर्शनमा निहित छ, जसले प्रतिस्पर्धामा सहकार्यलाई जोड दिन्छ । यो नैतिकताले पुरातन शिल्क रोडको भावनालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ, जसले पूर्व र पश्चिम बिचको सांस्कृतिक र बौद्धिक आदानप्रदानलाई बढावा दियो । आज, कन्फ्युसियस संस्थानहरू र छात्रवृत्ति कार्यक्रमहरूजस्ता पहलहरूमार्फत चीनले शिक्षा र आपसी समझदारीलाई बढावा दिइरहेको छ ।
साउथको सम्भावना अपार छ, यद्यपि चुनौतीहरू अगाडि विद्यमान छन् । राजनीतिक अस्थिरता, प्रविधिमा सीमित पहुँच र औपनिवेशिक शोषणको सुस्त प्रभावले एकजुट रणनीतिहरू चाहिन्छ । एसियाली पूर्वाधार लगानी बैङ्क (AIIB) जस्ता बहुपक्षीय संस्थाहरूलाई सुदृढ पार्नु र क्षेत्रीय सहयोगलाई बढावा दिनु यी अवरोधहरू पार गर्नका लागि आवश्यक कदमहरू हुन् ।

भविष्यका सम्भावनाहरू
ग्लोबल साउथ परिवर्तनकारी युगको छेउमा उभिएको छ, विश्वव्यापी शक्ति गतिशीलतालाई पुनः परिभाषित गर्न र २१ औँ शताब्दीको आकारमा आफूलाई केन्द्रीय शक्तिको रूपमा स्थापित गर्न तयार छ । साझा पहिचानअन्तर्गत एकजुट भएर र रणनीतिक साझेदारीको फाइदा उठाउँदै यी राष्ट्रहरूले समतामूलक विकास र दिगो प्रगतिको बाटो खोलिरहेका छन् । चीनको अटल समर्थन र सहयोगी नेतृत्वले ग्लोबल साउथ मात्र बढिरहेको छैन; यसले विश्वव्यापी कथालाई पुनः आकार दिइरहेको छ र थप सन्तुलित एवम् समावेशी विश्व व्यवस्थाको लागि दूरदर्शी खाका प्रस्तुत गर्दैछ ।
यस रूपान्तरणमा चीनको मुख्य भूमिकालाई उपेक्षा गर्न सकिँदैन । बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) जस्ता पहलहरूमार्फत चीनले ग्लोबल साउथमा अभूतपूर्व कनेक्टिभिटी र पूर्वाधार विकासलाई बढावा दिएको छ । महत्वपूर्ण व्यापार मार्गहरूको पुनरुत्थान र पाकिस्तानको ग्वादर बन्दरगाह र अफ्रिकाको अदिस अबाबा–जिबुती रेलवेजस्ता आर्थिक हबहरूको निर्माणले साझा विकासको लागि चीनको प्रतिबद्धताको उदाहरण दिन्छ । यी परियोजनाहरूले स्थानीय अर्थतन्त्रको उत्थान मात्र गर्दैन बरू पारम्परिक पश्चिमी प्रणालीहरूमा निर्भरता घटाउँदै ग्लोबल साउथको सामूहिक शक्तिलाई पनि सुदृढ बनाउँछ ।
यसबाहेक, चीनको नेतृत्वले आर्थिक विकासभन्दा बाहिर जलवायु परिवर्तन र ऊर्जा सुरक्षाजस्ता विश्वव्यापी चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न विस्तार गरेको छ । अफ्रिकामा “महान हरित पर्खाल” जस्ता हरित पहलहरू सफल पारेरै तथा आफ्नै सिमानाभित्र दिगो सहरी विकासमा उल्लेखनीय प्रगति हासिल गरेर चीनले ग्लोबल साउथको लागि एक शक्तिशाली उदाहरण बसायो । मानवजातिको साझा भविष्य भएको समुदायको यसको दर्शनले द्वन्द्वमा सहयोग, विशेषतामा समावेशीता र शून्य–योग खेल प्रतिस्पर्धामा पारस्परिक लाभको दृष्टिलाई समेट्छ ।
ग्लोबल साउथले विश्व मञ्चमा आफ्नो स्थिति सुदृढ गर्दै जाँदा, यसले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा संलग्नताका नियमहरू पुनर्लेखन गरिरहेको छ । श्रेष्ठताको परम्परागत पश्चिमी कथालाई समानता र पारस्परिक सम्मानले प्रतिस्थापन गर्दैछ । ब्रिक्स, एससीओ र आसियानजस्ता सङ्गठनहरूको बढ्दो प्रभावले पश्चिमी शक्तिहरूद्वारा सञ्चालित ऐतिहासिक असन्तुलनहरूबाट मुक्त समानतापूर्ण र समावेशी प्रणालीहरू सिर्जना गर्ने सामूहिक इच्छालाई जोड दिन्छ ।
पश्चिमी वर्चस्वको पतनले नयाँयुगको शुरुवातलाई चिन्ह लगाउँछ, जहाँग्लोबल साउथको आवाज मात्र सुनिने होइन सम्मान र मूल्यवान पनि हुन्छ । चीनको उदयले विशेष गरी ग्लोबल साउथलाई उनीहरूको साझा हितका लागि भरपर्दो साझेदार र वकालत गरेको छ । यो साझेदारी लेनदेन मात्र होइन; यो परिवर्तनकारी हो, समृद्धि, सार्वभौमसत्ता र दिगो विकासको साझा प्रतिबद्धतामा आधारित छ ।
यस परिभाषित क्षणमा, ग्लोबल साउथले भविष्यको दिशामा एक मार्गनिर्धारण गर्दैछ जहाँशक्ति अधिक समान रूपमा वितरण गरिन्छ र अवसरहरू विश्वव्यापी रूपमा बाँडिन्छन् । संसारले नयाँविश्वव्यापी व्यवस्थाको बिहानी देखिरहेको छ – जसले निष्पक्षता, सन्तुलन र न्यायको प्रतिज्ञा गर्दछ । चीनले दूरदृष्टिको साथ अगाडि बढेको र ग्लोबल साउथ लचिलोपनका साथ अगाडि बढेकोले थप समावेशी र दिगो विश्वको सपना अब टाढाको सम्भावना होइन तर आसन्न वास्तविकता हो ।
(लेखक जमीर अहमद अवान जीएसआरआरएका संस्थापक अध्यक्ष हुनुहुन्छ । उहाँएक चीनविज्ञ र पूर्व कूटनीतिज्ञ हुनुहुन्छ । उहाँग्लोबल साउथ इकोनोमिक एन्ड ट्रेड कोअपरेसन रिसर्च सेन्टरका अनुसन्धानकर्ता र सेन्टर फर चाइना एण्ड ग्लोबलाइजेसन (सीसीजी) का गैरआवासीय प्राध्यापक पनि हुनुहुन्छ ।)

–पिपुल्स डेली अनलाइनबाट
अनुवादः प्रकाश