थाङ्का चित्रकला : कला र व्यापार पक्षहरू

धनी वा शक्तिलाई जनाउने प्राचीन ग्रीक शब्दहरू थाङ्का, ताङ्का, थाङ्का वा तान्का हुन् । हाल थाङ्का तिब्बत र नेपालमा लोकप्रिय पेन्टिङ प्रविधि हो । पेन्टिङ कपडामा गरिन्छ र रेशमको घुम्टोले ढाकिएको हुन्छ । नेपालमा कलाको उत्पत्ति सातौँ शताब्दीमा भएको मानिन्छ । चौधौँ शताब्दीमा चिनियाँ कलाले यसमा प्रभाव पार्न थाल्यो । पौवा नेवारी शैलीमा थाङ्का चित्रकलालाई दिइएको नाम हो । तर, तिब्बती सम्राट सङ चङ गम्पोसँग विवाह गर्ने राजकुमारी भृकुटीका अनुसार थाङ्काको उत्पत्ति नेपालमा भएको हो । तिब्बती भिक्षुहरू जो हलुका र पोर्टेबल थिए किनभने तिनीहरूले थाङ्का प्रयोग गर्थे । लामा वा गुरुहरूले पवित्र कलाकृतिमा विषयहरूको व्याख्या गरेर तिनीहरूले शैक्षिक र आध्यात्मिक कार्यहरू दुवै सेवा गरे ।
कालान्तरमा पर्यटकीय र धार्मिक व्यापारले कलात्मक र सौन्दर्य मूल्यको वृद्धिका साथै विशेष प्रकारको कलाको बिक्रीमा उल्लेखनीय योगदान पु¥याएको छ । गौतम बुद्धका विशेषताहरू, ऐतिहासिक घटनाहरू, मण्डलहरू, निर्वाणको मार्गका खण्डहरू, ध्यान र तपस्याका लागि उपकरण र मिथकहरू सबै थाङ्का चित्रहरू प्रयोग गरेर विद्यार्थी र भिक्षुहरूलाई सिकाइन्छ । तिनीहरू इच्छा र प्रार्थनाको आदानप्रदानको लागि कन्ड्युटको रूपमा सेवा गर्छन् । तिनीहरू ल्होसार र अन्य चाडहरूमा सार्वजनिक निरीक्षणको लागि प्रदर्शनमा छन् ।
गौतम बुद्धका सबैभन्दा महत्वपूर्ण समर्थक अनाथपिंडिकाले आफ्नी छोरीलाई श्रीलङ्काका एक जनासँग विवाह गरी उनलाई प्रशस्त रत्नहरू प्रदान गरेको भनिएको छ । अनाथपिंडिकाले बुद्धको मूर्तिले विचारशील उपहार दिने विश्वास गरे । उनले कलाकारहरूलाई चित्र बनाउन पठाए र बुद्धले उनीहरूलाई त्यसो गर्न अनुमति दिनुभयो । तर, उसलाई लाग्यो कि कलाकारहरूले आफ्नो चित्रलाई सहीरूपमा रूपरेखा बनाउने खराब काम गरे । कलाकारहरूले तालको सतहमा उहाँको प्रतिबिम्ब चित्रण गर्नका लागि बुद्धको चम्किलो तेजलाई वशमा राख्नुपर्छ ।
चित्रकारी प्रक्रिया
थाङ्का चित्रहरूमा रातो, सेतो, नीलो, हरियो र पहेँलो रङ्गहरू प्रायः प्रयोग गरिन्छ । सुन र चाँदीजस्ता धातुहरू पनि प्रयोग गरिएको हुन्छ । हरियो एउटा रङ हो जसले करुणा र प्राकृतिक संसारको प्रतिनिधित्व गर्छ । थाङ्का सिर्जना गर्न भिक्षुहरूले गुफाहरूमा हप्ता वा महिनाहरूका लागि आफूलाई छाड्ने विचार गरिन्छ । थाङ्कालाई राखिएको वातावरण तिनीहरूका कामहरूद्वारा प्रभावित थियो, जसले भिक्षुले शान्ति, ज्ञान, क्रोध वा खुसी जगाउन चाहेको जस्तोसुकै भावनालाई झल्काउँछ । आजकल थाङ्का चित्रकला एउटा व्यवसाय बनिसकेको छ । थाङ्का मूल्यको ठुलो दायरा छ । त्यसैले, क्रेताको मागअनुसार उपयुक्त हुने एउटा चयन गर्न विशेषज्ञता चाहिन्छ ।
थाङ्का चित्रकलामा काठका टुक्राहरू जनावरको कपालबाट बनेको ब्रस टिप्ससँग जोडिन्छन् । यदि परम्परागत विधि प्रयोग गरिएको छ भने अखरोट, इन्डिगो, कोरल, मालाकाइट, नीलमणि, मोती र सुनबाट पिग्मेन्टहरू प्राप्त गर्न सकिन्छ । वैकल्पिकरूपमा, तिनीहरू कपडा वा पोस्टर रडको रूपमा स्थिर आपूर्तिकर्ताहरूबाट प्राप्त गर्न सकिन्छ । चित्रकारी थाङ्का धेरै महत्वपूर्ण कला फारम हो र तिनीहरूको आकार र जटिलताको आधारमा टुक्रा पूरा गर्न घण्टा, महिना वा वर्ष पनि लाग्न सक्छ । यसकारण, उत्पादनको लागत फरक हुन सक्छ । ध्यानपूर्वक विचार गरी आधारभूत रेखाचित्र, ढाँचा र क्यानभास तयारी बनाइन्छ ।
जोग्चेन वंश थाङ्का परियोजनाका लागि प्रख्यात थाङ्का चित्रकार काल्साङ दोर्जीले तिब्बत, भारत, भुटान र माकोभ रेटिङ र एरी गाइने सबैका पन्ध्र व्यक्तिहरूको समूहको नेतृत्व गरेका थिए । पन्ध्र वर्षसम्म यो सीप पूर्वी तिब्बतको खामका कलसाङ दोर्जीले अभ्यास गरेका थिए । रङ्गीन रेशमलाई विभिन्न किसिमका डिजाइनहरूमा काटेर रेशम थाङ्का बनाउनको लागि कपडामा मिलाइन्थ्यो । थाङ्कामा रेशम कढाइ मन्डला, एक प्रसिद्ध दृश्य वा बौद्ध देवताको चित्रण गर्न सकिन्छ ।
थाङ्का व्यापार
मूल थाङ्का चित्रकलाको मूल्य दायरा २० डलरदेखि १५,००० डलरसम्म हो । कामको साइज र क्यालिबरले मूल्य निर्धारण गर्छ । चित्रकला पूरा गर्न कलाकारले दिनको आठ घण्टा वा त्योभन्दा लामो समयसम्म र पाँच महिनाभन्दा लामो समयसम्म निरन्तर काम गर्न सक्छन् । यी चित्रकारहरू अत्यन्त व्यस्त हुन्छन् ।
संयुक्त राज्य अमेरिका, युनाइटेड किङ्गडम, भारत, क्यानडा, जर्मनी, जापान, इटाली, फ्रान्स, अस्ट्रेलिया, नेदरल्यान्ड्स र चीन केही राष्ट्रहरू हुन् जसले एनबाट थाङ्का आयात गर्छन् । थाङ्का हस्तशिल्प क्षेत्रको एउटा अंश हो, जसले धेरै मानिसहरूको जीविकोपार्जनलाई समर्थन गर्छ र ठुलो सङ्ख्यामा कालिगडहरूलाई रोजगार दिन्छ ।