अपाङ्गताका लागि विशेष प्रविधि र व्यवस्था जरुरी

अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई उनीहरूको हक अधिकारको सुनिश्चितता गर्न, जनमानसमा चेतना फैलाउन, उनीहरूको पहिचान, आत्मसम्मान र स्वाभिमानलाई विश्वभर उठाउन सन् १९९२ देखि अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवस मनाउन थालिएको हो । आजको दिनमा विभिन्न कार्यक्रम, गोष्ठी र ¥यालीको आयोजना गरिन्छ । समानता र हौसलाको नारा गुञ्जायमान हुन्छ । वर्षभरि यी आवाज गुन्जिरहून् भन्ने कामना छ ।
विश्वभर अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अधिकार प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्यले सन् १९७६ मा संयुक्त राष्ट्र सङ्घले सन् १९८१ लाई ‘पूर्ण सहभागिता र समता’ भन्ने मूल नाराका साथ अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अन्तर्राष्ट्रिय वर्षको रूपमा मनाउने घोषणा ग¥यो ।
सन् १९८३ मा राष्ट्र सङ्घले अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अवसर, समानीकरण, पुनस्र्थापना र रोकथाममा जोड दिँदै अपाङ्गतासम्बन्धी दसवर्षे विश्व कार्ययोजना पारित गरी लागु ग¥यो । यसलाई विश्वभर प्रभावकारीरूपमा कार्यान्वयन गराउन सन् १९८३ देखि १९९२ सम्मको अवधिलाई अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दशकको रूपमा घोषणा गरियो ।
सन् १९९२ मा उक्त अपाङ्गतासम्बन्धी दसवर्षे विश्व कार्य योजनाको कार्यान्वयन र उपलब्धिहरूको समीक्षा गर्दै सोही वर्षदेखि डिसेम्बर ३ लाई अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको अन्तर्राष्ट्रिय दिवसको रूपमा घोषणा गरी विश्वभर मनाउन थालियो । नेपालले पनि सन् १९९३ देखि हरेक वर्ष विभिन्न कार्यक्रमहरू गरी यो दिवस मनाउँदै आएको छ । सन् २०२४ को अपाङ्गता दिवस ३३ औँ अपाङ्गता दिवस रहेको छ ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको ३३ औँ अन्तर्राष्ट्रिय दिवसको अन्तर्राष्ट्रिय नारा Amplifying the leadership of persons with disabilities for an inclusive and sustainable future रहेको छ भने राष्ट्रिय नारा ‘समावेशी तथा दिगो भविष्यको पूर्वाधार, अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको प्रबल नेतृत्व यसको आधार’ रहेको छ ।
जनगणना २०७८ को नतिजाअनुसार नेपालमा कुल ६६,६६,९३७ परिवार रहेका छन् । यसमध्ये ५,५९,८३० परिवार (८.४ प्रतिशत) मा कुनै न कुनै प्रकारका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू बसोबास गरेको देखिन्छ ।
नेपालको जनसङ्ख्या २,९१,६४,५७८ मध्ये जम्मा ६,४७,७४४ जनामा कुनै न कुनै प्रकारको अपाङ्गता देखिएको छ । जम्मा पुरुष जनसङ्ख्याको २.५ प्रतिशतमा र महिला जनसङ्ख्याको २० प्रतिशतमा अपाङ्गता रहेको छ । अपाङ्गता भएका कुल व्यक्तिमध्ये पुरूष ५४.२ प्रतिशत र महिला ४५.८ प्रतिशत रहेका छन् ।
देशको कुल जनसङ्ख्याको २.२ प्रतिशत व्यक्तिमा कुनै न कुनै प्रकारको अपाङ्गता रहेको छ । जनगणना २०७८ अनुसार भक्तपुर नगरपालिकामा १.३ प्रतिशत व्यक्तिमा कुनै न कुनै प्रकारको अपाङ्गता रहेको छ । अपाङ्गता भएका पुरुषहरूको प्रतिशत १.३ र महिलाहरूको प्रतिशत १.२ प्रतिशत रहेको छ । जनगणनाको प्रश्नावलीमा १२ प्रकारका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरू समावेश गरिएको थियो ।
यसमा शारीरिक अपाङ्गता, न्यून दृष्टियुक्त, दृष्टिविहीन, बहिरोपन, मनोसामाजिक अपाङ्गता, न्यून श्रवणशक्ति बहिरोपन एवं दृष्टिविहीन, मानसिक वा मनोसामाजिक, बौद्धिक अपाङ्गता, (हेमोफेलिया) अनुवंशीय रक्तश्राव, अटिजम र बहुअपाङ्गता रहेका छन् ।
अपाङ्गता भएका व्यक्तिको सबैभन्दा ठुलो समस्या पहिचानको रहेको छ भने त्यसपछि पहुँचको रहेको छ । अपाङ्गतालाई समान अवसरले सकारात्मक वातावरणका बिचमा राख्न सके सपाङ्गझैँ अथवा त्यो भन्दा धेरै व्यवस्थित ढङ्गले कुनै पनि चुनौतीको सामना गर्न सकिन्छ । अपाङ्गता विभिन्न किसिमको हुन्छ । हरेक प्रकारका अपाङ्गताका लागि विशेष प्रविधि र व्यवस्था जरुरी हुन्छ । सबैको ध्यान यसतर्फ पुग्न जरुरी छ । प्रत्येक स्थानहरू अपाङ्गमैत्री संरचना हुन जरुरी छ । यसमा भक्तपुर नगरपालिकाको ध्यान आकृष्ट भएको छ । नगरपालिकाले निर्माण गर्ने संरचनाहरूमा पनि अपाङ्गमैत्री बनाउन पहल भइरहेको यहाँहरूलाई अवगत गराउन चाहन्छु ।
हरेक वर्ष नेपाल सरकारलगायत विभिन्न सरकारी तथा गैरसरकारी संस्थाहरूले अपाङ्गताका लागि विभिन्न कार्यक्रमहरू आयोजना गर्छन् । यसै क्रममा भक्तपुर नगरपालिकाले विगत वर्षदेखि अपाङ्गता दिवस मनाउँदै आएको छ । भक्तपुर नगरपालिकाले अपाङ्गता क्षेत्रमा गर्दै आएका गतिविधिहरू बुँदागतरूपमा यसप्रकार रहेका छन् :

• भक्तपुर नगरपालिका क्षेत्रभित्रका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई वितरित परिचयपत्र यस समितिमा प्राप्त आवेदनअनुसार चिकित्सकसमेतको टोलीबाट परीक्षणपश्चात् अपाङ्गता परिचयपत्र वितरण ।
• भक्तपुर नगरपालिका क्षेत्रभित्रका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको बृहत् भेला, स्वास्थ्य शिविर तथा अतिरिक्त क्रियाकलापमा घैँटो फुटाउने प्रतियोगिता, चित्रकला प्रतियोगिता सम्पन्न । प्रतियोगितामा सहभागी भई पुरस्कृत खेलाडीहरूलाई मेडल, प्रमाणपत्र प्रदान ।
• अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूबिच बास्केटबल खेलको प्रदर्शनी ।
• अपाङ्गता दिवसको अवसरमा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई ऊनको मफ्लर तथा टोपी, थर्मस वितरण ।
• अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवसको अवसरमा भक्तपुर नगरपालिकाद्वारा खेलकुद प्रतियोगिताअन्तर्गत एथलेटिक्स (बहिराहरूको लागि), टग अफ वार (Tug of War) (१६ वर्षमाथिका बहिराहरूको लागि) र एथलेटिक्स (बौद्धिक अपाङ्गता र सुस्तमनस्थितिको लागि) आयोजना ।
• अपाङ्गता भएका व्यक्ति र अभिभावकहरूलाई निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर तथा अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूलाई आवश्यकताको आधारमा अपाङ्गता सहायक सामग्रीहरू Air Mattress, वाकर, सेतो छडी, कालो चस्मा, बैशाखी, कान सुन्ने मेसिन, हिट बेल्ट, लौरो, ट्वाइलेट चियरलगायतका सामग्री वितरण ।
• भनपाको आयोजनामा नगरक्षेत्रभित्रका अपाङ्गता भएका व्यक्ति वा संरक्षकहरूका लागि २ महिने सीपमूलक हस्तकला सामग्री बनाउने तालिम ।
• भक्तपुर नगरपालिका क्षेत्रभित्रका अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको स्वास्थ्य परीक्षण (नाक, कान, घाँटी, आँखा र हाडजोर्नी) गर्न स्वास्थ्य शिविर ।
  भक्तपुर नगरपालिकामा हालसम्म अपाङ्गता परिचयपत्र प्राप्त गरेका व्यक्तिहरूको तथ्याङ्क यसप्रकार रहेको छ –

(अन्तर्राष्ट्रिय अपाङ्गता दिवसको अवसरमा भक्तपुर नगरपालिकाका उपप्रमुख एवम् अपाङ्गता भएका व्यक्तिहरूको परिचयपत्र वितरणसम्बन्धी अस्थायी समन्वय समितिका संयोजक रजनी जोशीले मङ्गलबार व्यक्त गर्नुभएको मन्तव्य – सं.)