बहुला कुकुरले भुक्दैमा बहुला हुने होइन

कथा
‘अब थाहा हुन्छ त्यो गोपालले, बाबुआमाको सम्पत्ति बेच्ने हो कि जेलमा बस्ने हो, १२ लाख कसरी तिर्छ’ भन्दै सभासद् स्यमालाल र वकिल सानुलाल जिल्ला अदालतबाट आइरहेका थिए ।
दायाँबायाँ गार्ड राखेर मुसुमुसु हाँस्दै फाइँफुइँ गरेर आइरहेका ती दुवैको मुख नाङ्लो जत्रो थियो । उनीहरूको स्वर ठूलठूलो थियो ।
जिल्ला विकास र नगरपालिकामा कामको सिलसिलामा आइरहेका मानिसहरूले उनीहरूको कुरा सुने । उनीहरूको स्वर सुनेर कतिले कान ठाडो पारे । कतिले के कराउँदै आएको हो, खुस्क्यो कि क्या हो भनेर एकले अर्काको मुख हेराहेर गरे ।
फसि देवलमा बसिरहेका मानिसहरूको पनि एक अर्काबिच कानेखुसी भयो– “तिनीहरू किन कराउँदै आएका हुन् ? घरखेत स्वाहा हुने भो रे ! जेल जाने भो रे !”
अदालतमा कर्मचारीहरूबिच पनि चिया खाँदै त्यही कुरा भइरहेको थियो ।
अदालतमा एक कर्मचारीले अर्को कर्मचारीलाई भन्यो, “सभासद् स्यमालालको इज्जतमा धक्का पु¥यायो रे !”
इज्जतमा असर पर्ने गरी समाचार छापेको हुँदा मुद्दा राखेको रे ! १२ लाख रूपैयाँ क्षतिपूर्ति नलिई कहाँ छोड्ने रे ! यही कुरा जिल्ला प्रशासन कार्यालय र जिल्ला विकासमा पनि प्रचार भयो ।
उनीहरू भुनभुनाउँदै आ–आफ्नो घरतर्फ लागे । उनीहरूलाई बटुवाहरूले कस्ता खुस्केका मान्छे भन्दै हेरिरहे – एकले अर्काको मुख हेरेर ।
कुनै दुःख कष्ट नगरी सभासद् भएका स्यमालाललाई अर्को पार्टीको कार्यकर्ता भड्काउने सर्तमा मनोनीत गरेको कुरा टोल–टोल र गाउँ–गाउँमा पहिल्यै प्रचार भएको थियो ।
सानुलाल रिसाएर आएको साँढेझैँ राँगोको जत्रो आँखा पारेर हिँड्डुल गरिरहेको गोपालले धेरैपटक देखे उनलाई कहीँ कतै भेट हुँदा हालखबर के छ भन्न पाउँदैन “मलाई अहिले टेन्सन छ, जीउ थरथर कामिरहेको छ, कुरा गर्ने फुर्सद छैन” भनी हेर्दै नहेरी जाने गरेको गोपालले धेरैपटक चाल पाइसकेका थिए ।
पहिले पहिले भेट भयो कि एक एक घण्टा दिक्क नमानी कुरा गर्न पछि नपर्ने सानुलाल चुनाव नजिकिँदै आएदेखि अभिमानीको मात चढेको सबैजसोलाई थाहा थियो ।
उनको मुटु किन काम्यो उनलाई किन टेन्सन भयो, बोल्ने फुर्सद छैन भनेर मात्तिएर हिँडेको कुरा झ्याली नपिट्दै टोल–टोलमा पुग्यो ।
एकदिन चोर्चा टोलमा गोपाल र सानुलालको भेट भयो । हतार–हतारमा स्वाँस्वाँ र फ्वाँफ्वाँ गर्दै आइरहेको सानुलाललाई गोपालले आज कता हो के भनेका थिए उनले डराएको मुद्रामा भने, “आज स्वतन्त्र बुद्धिजीवीहरूको सम्मान र पार्टीको भण्डाफोर कार्यक्रम छ ।”
सानुलाल दत्तात्रयतर्फ लागे । गोपाल पनि आफ्नो बाटो लागे ।
दत्तात्रयमा मञ्च बनाइरहेको ठाउँमा मञ्च नजिकै बैङ्कमाफिया, ठूलो पार्टी भनी तर्साएर सम्पत्ति नदिने भाइमारा, उद्योग चलाउन लिएको ऋण दिन नपर्ने गरी मुद्दा राखेका व्यक्तिहरूको जमघट भइरहेको गोपालले देखे । सानुलाल त्यहीँ ठाउँमा जाने कुरा गोपालले चाल पाए । चीलले च्यापेको कुखुराको झैँ जीउ थरथर कमाउँदै गएको देखेर गोपालको मनमा कुरो खेल्यो– नत्र ‘बोक्सी’ आएको महिलाको झैँ जीउ किन थरथर काम्छ र ?
सानुलालको गतिविधि हेरेर सुकुलढोकाको चिया पसलमा चिया खाँदै दुईजना व्यक्ति कानेखुसी गर्दै थिए– आजकल सानुलाल त परालको त्यान्द्रो देख्यो कि सर्प सम्झेर खुट्टा उचाल्छ रे ! तर्सेरमात्रै उनको दिमाग सन्तुलनमा छैन रे ! उत्ताउली उनको पत्नीले गर्दा उनी बिग्रेका रे !
गोपालले यता आफूलाई मुद्दा राखेदेखि झन् भ्रष्टाचारी, कालाबजारीहरूको छापामार्फत विरोध गरिरहे । आफ्नो पत्रिकामा उनले कहिल्यै भ्रष्टाचार, कमिसन र कालाबजारीहरूको विरोध गर्न छोडेनन् ।
भण्डाफोर कार्यक्रममा बैङ्कमाफिया, सानुलाल र चरणकाजीलाई सम्मान गरेको रहेछ । उनीहरूलाई सम्मान के गरिएको थियो । त्यस दिनदेखि आफूलाई खुब बुद्धिजीवी ठान्ने चरणकाजीको फूर्ति स्यमालाल र सानु लालको भन्दा खपिनसक्नु छ ।
रिसाउने स्वभावका चरणकाजीलाई छरछिमेकहरू फन्टुस नम्बर एक भन्छन् । बुद्धिजीवीहरूले उनलाई हावादारी भन्छन् । भएको कुरा नभन्ने, बढाइचढाइ गर्ने कुरौटे भएकाले उनलाई धेरैले हावादारी भनेका रहेछन् । कोही कोही त उनलाई ‘ध्वाँस’ भन्दारहेछन् ।
आफूलाई जतिसुकै जान्ने बुझ्ने भन्ठाने तापनि उनको बानी र आचरण गधाको जस्तो स्वभावको थियो । उनले आफूझैँ अरूलाई पनि गधा बनाउने यत्न गरिरहे । अरूलाई गधा बनाउन पाँच, छ, सात आठ महिना आफ्नो भएभरको बुद्धि र शस्त्रअस्त्र प्रयोग गरे । तर, उनको काम सफल भएन । आफ्नो काम सफल नभएपछि दिमाग ठीक नभएको मान्छेझैँ रिसाउने र झर्कने उनको बानी आफ्नो मातापितालाई राम्ररी थाहा थियो ।
स्वतन्त्र बुद्धिजीवी भएदेखि उनले जहाँसुकै गए पनि, बसे पनि भुक्ने काम गरिरहेकाले कतै ‘चरणकाजी बहुला कुकुर त भएन’ भन्थे । कतिले उनलाई रेविज रोगविरुद्ध सुई दिनुपर्यो भनी व्यङ्गय गर्थे ।
सर्वसाधारणलाई राम्ररी थाहा छ– बहुला कुकुरले भुक्दैमा अरू बहुला हुँदैन । हो, बहुला कुकुरले हामीलाई टोक्न दिनुहुँदैन । समाज बिगार्न, भड्काउन टोल–टोलमा बहुला कुकुरहरू छोड्न सक्छ, बहुला कुकुरले भुकाएर तर्साउन सक्छ, बहुला कुकरले टोकाउन अनेक जालहरू बुनेको हुनसक्छ । त्यसैले पलपल र क्षणक्षणमा हामी चनाखो र सतर्क हुनुपर्छ ।
दिन बित्दै गयो । कुकुरले झैँ भुक्ने काम उनीहरूले छोडेनन् । पहिलेको पार्टीमा दस वर्षमा नगरेको काम अहिले दुई तीन महिनामा गरेँ भनी फूर्ती गरे, सान देखाए । तर, उनीहरूको काम विरोधको निम्ति विरोधमात्र होइन, हावादारी भएको हुँदा कसैले टेरपुच्छर गरेनन् । त्यत्रो ‘ठूलो’ काम गरे पनि ठूलठूलो पोष्टमा नराखेको हुँदा उनीहरूको अनुहार चहकिलो पनि थिएन । कहिलेकाहीँ आफूले आफूलाई धिक्कार्थे ।
सानुलालको कानुन आयोगमा र चरणकाजीको प्रज्ञाप्रतिष्ठानमा बस्ने आशा हावाले उडायो । आफ्नो सपना चकनाचुर भयो ।
मन परेर पनि ठाउँमा नपु¥याइएको हो या उनीहरूको चालामाला ठीक नभएर नपु¥याइएको हो ? पार्टीभित्र छलफल भयो । पार्टी बैठकमा कार्यकर्ताबिच कचमच र झगडा भयो । “ज्यानको बाजी राख्ने, रगतको खोलो बगाउने एकथरी, कुनै दुःखकष्ट नै नगरी जुङ्गा मुसार्ने अर्को होइन ?’ भन्ने कुरामा विवाद भएको जानकारी बाहिर आयो । कार्यकर्ता भड्काउने सर्तमा स्यमालाललाई सभासद् गर्न मिल्छ ? त्यो त नामझैँ काम पनि बिग्रेको भएन र ! भन्ने खबर यत्रतत्र फैलियो ।
लास बेपत्ता भएका नागरिकहरूको खैखबर अझै पत्ता लगाउन सकेको छैन । गोली लागेर जीवनमरणको अवस्थामा रहेका देशभक्तहरू छटपटिरहेका छन् । खोइ ‘क्रान्तिकारी’ भन्ने सरकारले के गर्न सक्यो ? पार्टीभित्र भएका र उठेका यस्ता विवादका कुराहरू एक कान दुई कान हुँदै मैदान भयो ।
आजकल पार्टीलाई पनि मान्छे भए पुग्छ । पार्टी ठूलो भए पुग्छ । चोर, लुटाहा, फन्टुस, भ्रष्टाचारी जो गए पनि पार्टीमा भित्याइन्छ, सम्मान गरिन्छ । मिल्छ मिल्दैन, सही खराबको कुनै मतलब राख्दैन । त्यस्तो मानिसले के पार्टीलाई राम्रो गर्ला ? देश र जनताको सेवा गर्ला ? त्यहीँ भएर त हो नि ठूलो पार्टी र ‘क्रान्तिकारी’ सरकारले देश र जनताको निम्ति केही गर्न नसकेको भनी टोल–टोल र गाउँ–गाउँमा प्रचार भइरहेको हुन्थ्यो ।
दत्तात्रयमा सम्मान गरेको भोलिपल्ट सूर्यमढीमा पनि हल्ला भयो– ए ! बैङ्कमाफियालाई सम्मान ? कालाबजारीलाई पार्टी सदस्यता ? सम्मान र भण्डाफोर कार्यक्रमलाई त साँच्चै मान्नुपर्ने रहेछ । यो पनि उनीहरूको ‘चमात्कार’ र ‘क्रमभङ्ग’ नै होला होइन र ! आदि ।
जगतवीरको उक्त कुराको समर्थन गर्दै कृष्णहरिले भने, “कहाँ जगतवीर । तिमीलाई याद छ कि छैन ? मञ्चको चार कुनामा बसिरहेका व्यक्तिहरू कोही मूर्ति चोर, कोही गाँजा चरेस खाने त कोही शाहीकालमा मनोनीत वडाध्यक्षहरू ।
अर्को मित्रले पाखुरा देखाउँदै व्यङ्गय गर्दै भने, “अग्रगामी पार्टीको करामत र चमत्कार भनेको यही त हो नि ‘नयाँ देश’ बनाउन नयाँ मान्छे चाहिँदैन ?”
‘नयाँ देश’ बनाउने पार्टीले चोर, फटाहाहरूलाई नयाँ बुहारी भित्याएर देश बनाउन सक्ला ? सहिदको रगतमा होलि खेल्ने नकच्चराहरूले जनताको सेवा गर्लान् ? सहिदको रगतमा होलि खेल्नु के उनीहरूलाई सुहाउँछ ? इज्जत नभएका नकञ्चराहरू ! नजिकै बस्ने अर्को साथीले भन्यो ।
“चोर, फटाहा र लुटाहाले तपस्या गर्दैमा, पार्टीभित्र पसेर सम्मान गर्दैमा, के कोही मानिस सन्त महन्त हुन्छन् ? के उनीहरू देवता हुन्छन् ?,” जगतवीरले भने ।
अस्ति गोपाललाई मुद्दा राख्यो रे ! पत्रिकामार्फत भ्रष्टाचारी र कमिसनखोरहरूको विरोध ग¥यो रे ! बैङ्कमा राखेको रकम तिर्न नपर्ने गरी सभासद् स्यमालालले बैङ्कमा दबाब दिएको समाचार छाप्यो भनेर मुद्दा राखेको रे ! त्यही भएर वकिल सानुलाल र स्यमालाल फाइँफुइँ गरेर लम्किरहेका रे ! उनीहरूको फूर्ति त हावाहुरीभन्दा सहन गा¥हो छ । यही कुरो अरू टोल–टोलमा पनि भयो ।
एक दिन उनीहरूको पार्टीभित्रको गोप्य कुरा एक व्यक्तिले गोपाललाई सुटुक्क भन्यो– गोपाललाई अनावश्यक मुद्दा राख्यो रे ! मुद्दा राखेको कसैलाई मन परेन, हेर्न चाहेन रे ! मुद्दा राखेपछि पार्टीकै बदनाम भयो रे ! पार्टीभित्रको त्यो कुरा सुनेर स्यमालाल, सानुलाल र चरणकाजी रुखबाट खसेको चराझैँ भयो रे ! उनीहरूलाई मुद्दा फिर्ताको आदेश दिएपछि स्यमालालले के जिब्रो तोकेको थियो घाउ नै भयो रे !
मुद्दा दर्ता गरेको १५ दिनपछि स्यमालाल स्वाँस्वाँ र फ्वाँस्वाँ गरी अदालततिर गइरहेका थिए । लाय्कुमा पुग्न लागेकै बेला अदालतबाट आइरहेको एक कर्मचारीको भेट भयो ।
अनुहार जुधेपछि स्यमालालले ऊसँग सोधे, “ए भाइ कहाँ ?”
“अँ, त्यही पत्र गोपाललाई दिन जान लागेको,” कर्मचारीले जवाफ दियो ।
“पख पख पत्र नदिनू । छलफल गर्नुपर्ने एउटा कुरा छ । जाऊ फर्कौँ,” स्यमालालले उसलाई फर्काएर सँगै लगे । दुवै सँगसँगै अदालततर्फ लागे ।
पत्र दिन आएको कर्मचारी अचम्मित भयो । “मुद्दा फिर्ता लिने हो कि फेरि अर्को मुद्दा राख्ने हो यो स्यमालालले ?” उसको मनमा कुरो खेलिरह्यो ।
दुई दिनपछि गोपालको मुद्दा फिर्ता लिएको चर्चा भयो । मुद्दा फिर्ता लिएदेखि नाङ्लो जत्रो अनुहारका सभासद् स्यमालाल र चरणकाजीको मुख मुसाको जस्तो सानो देखियो ।
स्वतन्त्र बुद्धिजीवीहरूको भेट भएपछि के गर्ने भन्दै जिब्रो टोकेर बस्ने स्यमालालको बानीजस्तै भइसक्यो ।
एक दिन अदालतको कर्मचारीले गोपालको घरमा आएर मुद्दा फिर्ता लिएको खबर सुनायो ।
कर्मचारीलाई धन्यवाद दिँदै गोपालले भने, “उनीहरूले जस्तै मुद्दा राखे चरणकाजी र स्यमालाललाई एकसय बीसभन्दा बढी पुग्छ ? उनीहरूसँग क्षतिपूर्ति मागे लाख, करोड होइन खर्ब पनि पुग्दैन ।”
“भो बाबा । अब युद्ध गर्दैनौँ” भनी सरकारलाई बन्दुक बुझाउने उनीहरू नै हुन् नि । हाम्रो ‘जनयुद्ध’ सफल भएन भनी आत्मसमर्पण गर्ने त हो नि उनीहरू । अहिले पनि उनीहरूको फूर्ति खप्न गा¥हो छ । मनपरी हल्ला गर्छ, कराउँछ ।
गोपालको कुरा नसक्दै ल दाइ मेरो अर्को काम छ, अहिले जान्छु भनी ऊ घरबाट निस्क्यो ।
एकदिन गोपाल सदाझैँ अफिस गइरहेको बेला साथी दयारामको भेट भयो ।
उनले भने, “ए दयाराम । चरणकाजी र सानुलाल त आजभोलि देखिँदैन नि !”
दयारामले भने, “क्या हो ! तिमीलाई थाहा छैन । अस्थिर मन भएका मानिसहरू कहाँ हुन्छन् ? उनीहरूको दिमाग कुहेको फर्सिझैँ बिग्रियो भनेर मानसिक अस्पतालमा भर्ना गरेको सात दिन भयो ।”
“ए ! हो र ! त्यसो भए उनीहरूलाई मानसिक रोग लाग्यो ?” अचम्मित हुँदै गोपालले भने ।
होइन त ? भन्दै दुवै जनाले आ–आफ्नो बाटो तताए ।